MARAQLI BİR CANLI: NAUTİLUS

Yə­qin ki, ha­mı­nız su­al­tı gə­mi­lə­ri te­le­vi­zor­lar­da, qə­zet və jur­nal­lar­da gör­mü­sü­nüz. Ol­duq­ca də­rin­lik­lə­rə enə­rək hiss olun­ma­dan hə­rə­kət edə bi­lən bu tex­no­lo­ji me­xa­nizm­lər­dən öl­kə­lə­rin təh­lü­kə­siz­li­yi­ni tə­min et­mək­də və bə­zi el­mi araş­dır­ma­lar­da is­ti­fa­də olu­nur. Su­al­tı gə­mi­lə­rin iş­lə­mə sis­te­mi isə aşa­ğı­da­kı ki­mi­dir. Su­al­tı gə­mi­lər­də möv­cud olan xü­su­si dal­ma sis­tern­lə­ri su ilə dol­duq­da gə­mi su­dan da­ha ağır olur və di­bə da­lır. Əgər sis­tern­də­ki su təz­yiq­li ha­va ilə bo­şal­dıl­sa, su­al­tı gə­mi ye­ni­dən su­yun üzü­nə çı­xır.

İn­di isə si­zi su­al­tı gə­mi­lər­də olan bu sis­tem­dən is­ti­fa­də edə­rək hə­rə­kət edən çox ma­raq­lı bir can­lı ilə ta­nış edə­cə­yik. Bu can­lı nau­ti­lus­dur. Nau­ti­lus xi­tin ör­tük­lü bir də­niz hey­va­nı olub su­al­tı gə­mi­lər ki­mi su­ya da­lır. Şə­kil­də də gör­dü­yü­nüz ki­mi, nau­ti­lu­sun bə­də­nin­də 19 sm öl­çü­sün­də il­bi­zin xi­tin ör­tü­yü­nə bən­zər bir or­qan var. Bu or­qan­da bir-bi­ri ilə bağ­lı olan 28 ədəd «dal­ma hü­cey­rə­lə­ri» var. Bu dal­ma hü­cey­rə­lə­ri su­al­tı gə­mi­də ol­du­ğu ki­mi ey­ni mən­tiq­lə iş­lə­yir, yə­ni nau­ti­lu­sun təz­yiq­li ha­va­ya eh­ti­ya­cı var. Bu ha­va su­al­tı gə­mi­lər­də xü­su­si bir sis­tem qu­rul­ma­sı ilə tə­min edi­lir və mü­hən­dis­lər bu sis­te­mi su­al­tı gə­mi­nin mü­əy­yən his­sə­lə­rin­də yer­ləş­di­rir­lər. Bəs on­da nau­ti­lus su­yu bo­şalt­maq üçün la­zım olan bu sı­xıl­mış ha­va­nı ha­ra­dan alır?

Be­lə­lik­lə, bu sua­lın ca­va­bı ye­nə də bi­zi Al­la­hın ya­rat­dı­ğı qey­ri-adi xü­su­siy­yət­lər­dən bi­ri ilə ta­nış edir. Nau­ti­lu­sun bə­də­nin­də xü­su­si bir qaz əmə­lə gə­lir. Bu qaz qan döv­ra­nı va­si­tə­si­lə hü­cey­rə­lə­rə çat­dı­rı­la­raq hü­cey­rə­lər­dən su­yun çıx­ma­sı­nı tə­min edir. Nau­ti­lus ov­lan­maq təh­lü­kə­si ilə qar­şı­la­şan­da düş­mən­lə­rin­dən qaç­maq üçün bu şə­kil­də su­yun di­bi­nə enə və ya üzə çı­xa bi­lir. Hət­ta nau­ti­lu­sun dal­ma qa­bi­liy­yə­ti su­al­tı gə­mi­lər­lə mü­qa­yi­sə­yə gəl­mə­yə­cək də­rə­cə­də yük­sək­dir. Bir su­al­tı gə­mi yal­nız 400 metr də­rin­li­yə enə bil­di­yi hal­da nau­ti­lus üçün 4000 metr də­rin­li­yə en­mək çox asan­dır.

Bu ma­raq­lı də­niz can­lı­sın­da ya­ra­dıl­mış xü­su­si sis­tem bi­zim dü­şün­mə­yi­miz üçün­dür. İn­di bir­lik­də dü­şü­nək. Nau­ti­lus bu sis­te­mə tə­sa­dü­fən sa­hib ola bi­lər­mi? Qaz ha­zır­lan­ma­sı­nı tə­min edən bə­dən qu­ru­lu­şu­nu tək­ba­şı­na əl­də edə bi­lər­mi? Həm də nau­ti­lu­sun qə­ri­bə xü­su­siy­yə­ti bu­nun­la bil­mir. Də­niz al­tın­da çox bö­yük bir təz­yiq var. Də­rin­li­yə en­di­yi­niz za­man qu­laq­la­rı­nız­da hiss et­di­yi­niz tu­tul­ma və təz­yi­qin sə­bə­bi də bu təz­yiq­dir. La­kin si­zə tə­sir edən çox aşa­ğı bir təz­yiq­dir, də­ri­nə en­dik­cə bas­qı ar­tır və mü­əy­yən də­rin­lik­dən son­ra can­lı­la­ra öl­dü­rü­cü tə­sir gös­tə­rir. Nau­ti­lus isə çox ki­çik ol­ma­sı­na və onu qo­ru­yan yal­nız bir xi­tin tə­bə­qə­si ol­du­ğu­na  bax­ma­ya­raq bə­zən ton­lar­la yük ağır­lı­ğın­da ola bi­lən bu təz­yiq ona tə­sir et­mir.

Ay­dın gö­rü­nür ki, nau­ti­lus­da­kı bü­tün key­fiy­yət­lər xü­su­si ola­raq ya­ra­dıl­mış­dır. Bu can­lı­nın də­niz al­tın­da­kı ton­lar­la yü­kə da­vam gə­ti­rən bə­də­ni­ni özü-özü­nə plan­laş­dır­ma­sı əs­la müm­kün de­yil. Be­lə bir yük­sək bə­dən qu­ru­lu­şu yal­nız hər şe­yi heç nə­dən nü­mu­nə gö­tür­mə­yə­rək qü­sur­suz ya­ra­dan Al­la­hın ya­rat­dı­ğı var­lıq­da ola bi­lər. Al­lah bir ayə­sin­də in­san­la­ra aşa­ğı­da­kı ki­mi dü­şün­mə­yi bu­yu­rur:

«Heç Ya­ra­dan ya­rat­ma­ya­na bən­zə­yər­mi?!» («Nəhl» su­rə­si, 17).